Platforma Sygnalizacji Agrofagów - Online Pest Warning System

Odławianie chrząszczy żerdzianki sosnówki w drzewostanie

W zależności od warunków pogodowych, wylot chrząszczy żerdzianki sosnówki z materiału lęgowego rozpoczyna się w Polsce od połowy czerwca do początku lipca. W poszczególnych latach termin ten można precyzyjnie określić na podstawie świeżych otworów wylotowych chrząszczy, pojawiających się na dostępnym do bezpośredniej obserwacji wizualnej materiale lęgowym, takim, jak wspomniane wcześniej ubiegłoroczne resztki ekologiczne (czuby, gałęzie sosny) pozostawiane na ściółce po ubiegłorocznych wycinkach drzew (np. po trzebieży), lub na pozostawionych w drzewostanie ubiegłorocznych stosach. Bezpośrednio po opuszczeniu materiału lęgowego chrząszcze (Ryc. 2.1-2.2) przechodzą po strzale, lub przelatują w korony żywych drzew, gdzie w czasie okresu dojrzewania gonad przed składaniem jaj muszą odbyć żer dojrzewający. Odżywiają się wtedy cienką korą gałęzi i igłami. Należy tutaj zaznaczyć, że zwykle przez ok. 10-14 dni bezpośrednio po wylocie chrząszcze żerdzianki sosnówki nie reagują na żadną z dotychczas znanych kompozycji zapachowych, wykorzystywanych w komercyjnych pułapkach feromonowych. Jednakże, okres ten jest szczególnie ważny dla praktyki, gdyż właśnie w tym czasie znaczna część nicieni przenoszonych w tchawkach (Ryc. 3.3-3.4) i pod pokrywami chrząszcza-wektora opuszcza jego ciało i przenika do drewna gałęzi przez rany powstające w trakcie żerowania. Dojrzewające chrząszcze okresowo mogą być spotykane w znacznej liczbie na stosach świeżego drewna w cienkiej korze, gdzie odbywają kopulację i składają jaja, lub przelatują na osłabione stojące, albo leżące drzewa, gdzie w wyższych partiach strzały w gładkiej korze i w gałęziach składają pojedynczo jaja (Ryc. 3.5-3.8).

Choć przy odrobinie szczęścia możliwe jest bezpośrednie odłowienie żywych chrząszczy żerdzianki w czasie ich gromadzenia się i kopulacji, lub składania jaj na stosach drewna, najbardziej skutecznym i zalecanym rozwiązaniem jest wykorzystanie specjalnych pułapek feromonowych, zawierających kompozycje feromonów z różnymi innymi substancjami organicznymi przywabiającymi chrząszcza żerdzianki. W naszych dotychczasowych badaniach najbardziej przydatne okazały się powszechnie wykorzystywane w leśnictwie pułapki IBL-3 do których przyczepia się wybrane kompozycje atraktantów.

Pułapki zawieszane są w drzewostanie, lub na jego obrzeżach, na bocznych gałęziach drzew, na takiej wysokości, aby pojemnik zbiorczy znajdował się w zasięgu rąk osoby, która będzie monitorować jego zawartość (ok. 2,0-2,4 m). Ze względu na dużą aktywność ruchową i znaczną agresywność większości osobników żerdzianki, standardowa pułapka wymaga drobnej modyfikacji. Do pojemnika zbiorczego należy dodać ok. 100-150 ml. glikolu. Płyn ten stosunkowo szybko zabija wpadające chrząszcze, co istotnie ogranicza ich ucieczki z pułapek oraz wzajemne uszkadzanie ciała. Glikol paruje bardzo wolno, dzięki czemu pozostaje w pułapce przez wiele tygodni. Szczególnie ważne jest, jednak to, że doskonale konserwuje materiał genetyczny przenoszonych przez żerdziankę nicieni, umożliwiając nawet kilkumiesięczne ich przechowywanie w pojemniku zbiorczym pułapki, lub w serii prób pobieranych systematycznie w ciągu całego sezonu lotu chrząszczy.

Tak zebrane chrząszcze żerdzianki sosnówki mogą być wykorzystane do wykrywania nawet bardzo rzadkich przypadków wystąpienia węgorka sosnowca w drzewostanie, również wtedy, gdy żerowiska żerdzianki sosnówki są tak rzadkie, że praktycznie stają się niewykrywalne. Opracowane przez nas i przedstawione dalej metody molekularne pozwalają zaś na wykrywanie nawet pojedynczej larwy dyspersyjnej węgorka sosnowca przenoszonej przez chrząszcza żerdzianki oraz bezbłędne, równoczesne odróżnienie tego gatunku od dwóch podobnych, rodzimych gatunków niepatogenicznych, tj. B. mucronatus i B. fraudulentus, które mogą naturalnie występować w Polsce w sośnie. Przy zastosowaniu tych metod obecność węgorka sosnowca może być wykrywana  zarówno na podstawie analizy larw dyspersyjnych nicieni bezpośrednio ekstrahowanych z ciała owada, lub surowego ekstraktu uzyskanego w wyniku homogenizacji całych, martwych chrząszczy odłowionych do pułapek.

Ryc. 6. Odławiane żerdzianki sosnówki przy zastosowaniu pułapek feromonowych, w okresie lotu chrząszczy w drzewostanie (VI-X): 6.1.: chrząszcz (samiec) żerdzianki,  6.2.-6.6.: 12-lejkowe pułapki feromonowe typu IBL-3 z zawieszkami kompozycji substancji zwabiających żerdziankę. W pojemniku zbiorczym widoczny glikol (niezbędny w celu uniknięcia ucieczki chrząszczy i ich wzajemnego uszkadzania się); 6.7-6.8.: okresowe wybieranie prób owadów z pojemnika zbiorczego pułapki.