Platforma Sygnalizacji Agrofagów - Online Pest Warning System

29.05.2023 r. - Jak chronić pszczoły stosując insektycydy?

Program ochrony upraw rzepaku ozimego w oparciu o zarejestrowane środki ochrony roślin jest opracowany i dostępny na Platformie Sygnalizacji Agrofagów oraz na stronie IOR-PIB w Poznaniu. Dane uzyskane z etykiet środków i dostępne w tych programach są zgodne z prawem unijnym i dwa razy w roku podlegają aktualizacji z uwagi na zmiany w Rejestrze Środków Ochrony Roślin. Dzięki temu producenci rolni mają bieżący dostęp do informacji o wszystkich, w tym najnowszych, środkach ochrony roślin używanych w uprawie rzepaku. 

Jedną z głównych zasad bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin, jest szczegółowe zapoznanie się użytkownika z etykietą - instrukcją jego stosowania. Często jednak zapisy zawarte w etykietach odnośnie pszczoły miodnej i innych gatunków owadów zapylających są mało precyzyjne. 

Przykładowo, w etykietach wielu środków ochrony roślin nie ma informacji o prewencji dla pszczół. Istnieje tylko zapis: „W czasie kwitnienia roślin uprawnych zaleca się stosowanie środka poza okresami aktywności pszczół oraz innych owadów zapylających”. Informację taką, należy rozumieć, iż zastosowanie środka „nie grozi pszczołom”, co jednak kłóci się z równoczesnym stwierdzeniem, że należy go stosować po ich oblocie. W etykietach środków ochrony roślin często też zawarte jest ostrzeżenie: „Niebezpieczne dla pszczół” lub „w celu ochrony pszczół i innych owadów zapylających nie stosować środka na rośliny pokryte spadzią. „Na uprawach kwitnących roślin i tam, gdzie występują kwitnące chwasty środek stosować wieczorem, po zakończeniu oblotu roślin przez pszczoły i inne gatunki zapylające.”  W świetle obecnej wiedzy tego typu zapisy są dziś niewystarczające, ponieważ wiele gatunków owadów zapylających, na przykład motyli oblatuje rośliny kwitnące właśnie w nocy. Poza tym wieczór, to bardzo krótka część doby, pomiędzy zachodem słońca a nocą, kiedy to słońce znajduje się poniżej linii horyzontu, z czego wynika, że rolnik ma tylko mniej więcej godzinę czasu na wykonanie zabiegu chemicznego. Oczywiście trudno dotrzymać warunków takiego zapisu i w praktyce nie jest on respektowany. 

W wielu etykietach insektycydów zawarte jest również zalecenie odnośnie okresu prewencji, czyli czasu jaki musi upłynąć od zastosowania środka do momentu, w którym na obszar, na którym zastosowano środek mogą wejść ludzie oraz zostać wprowadzone zwierzęta: „Nie wchodzić do czasu całkowitego wyschnięcia cieczy użytkowej na powierzchni roślin.”  Każdy użytkownik środka ochrony roślin powinien brać pod uwagę to ostrzeżenie. Tak więc przykładowo, opryskując rzepak lub inną roślinę stanowiącą pożytek dla zapylaczy w maju, czerwcu, lipcu należy brać pod uwagę to, że pszczoła miodna i inne dzienne owady zapylające mogą pojawić się na plantacji już w ciągu godziny po wschodzie słońca, a więc około godziny 5-6 rano. Niestety zdarza się, nie tylko w czerwcu, kiedy słońce zachodzi późno, bo dopiero około godziny 20.40–21.00, że na wielkoobszarowych polach rolnicy kończą opryski znacznie później niż powinni. Ciecz robocza na pewno nie wyschnie w ciągu 1-2 godzin i kontakt pszczół i innych gatunków w przypadku toksycznego dla nich insektycydu może spowodować ich zatrucie i śmierć. Należy pamiętać, że w przypadku, gdy dojdzie do zatrucia pszczół, zbyt późne zakończenie zabiegu będzie ważnym argumentem w dochodzeniu odszkodowań przez pszczelarzy.  

Sporządzenie mieszaniny substancji czynnych środków ochrony roślin, a także dodanie do cieczy roboczej adiuwantów i nawozów dolistnych może nastąpić tylko w przypadku odpowiedniej adnotacji w etykiecie instrukcji środka ochrony roślin. Należy pamiętać, że w niektórych przypadkach może dojść do synergizmu działania substancji czynnej i zmiany jej toksyczności w stosunku do pszczoły miodnej i innych owadów. 

W okresie zakwitania rzepaku ozimego i jarego, gorczycy i innych roślin stanowiących pożytek dla owadów zapylających, stosować insektycydy bezpieczne dla pszczoły miodnej o zerowym okresie prewencji, jak np. acetamipryd. 

Należy przyjąć za regułę, żeby bez względu na porę roku zabieg przy użyciu środka ochrony roślin na uprawach, na których mogą przebywać pszczoły, przeprowadzać w godzinach wieczornych, po ich oblocie i kończyć na 4-5 godzin przed ich możliwym przylotem na chronioną plantację. 

Należy również pamiętać o obowiązku prowadzenia ewidencji zabiegów ochrony roślin, w której producent rolny ma obowiązek uwzględnić takie informacje jak: nazwa środka ochrony roślin, czas zastosowana, użyta dawka, nazwa uprawy oraz obszar, na którym zastosowano środek. 

Ponadto wszystkie zabiegi ochronne należy wykonywać tylko z użyciem środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu na podstawie aktualnych zezwoleń lub pozwoleń na handel równoległy wydanych przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Zgodnie z wymogami integrowanej ochrony roślin należy dobierać środki selektywne, o niskim ryzyku dla zapylaczy i organizmów pożytecznych. Zabiegi z użyciem środków ochrony roślin stosowanych do danych roślin lub produktów roślinnych, zgodnie z warunkami dozwolonego stosowania, powinny być planowane tak, aby zapewnić akceptowalną skuteczność przy minimalnej, niezbędnej ilości zastosowanego środka ochrony roślin, z uwzględnieniem miejscowych warunków. 

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości odnośnie możliwości bezpiecznego zastosowania środka ochrony roślin należy zwrócić się o informację do przedstawiciela placówki naukowej zajmującej się ochroną roślin (np. Instytutu Ochrony Roślin – PIB), Państwowej Inspekcji Ochrony roślin i Nasiennictwa, Ośrodka Doradztwa Rolniczego. W Instytucie Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, badania dotyczące toksyczności różnych środków ochrony roślin oraz ich mieszanin dla pszczół są prowadzone od wielu lat, a wynikające z nich zalecenia przekazywane do praktyki rolniczej w postaci artykułów w prasie rolniczej, zaleceń i metodyk publikowanych m. in. na stronie internetowej IOR – PIB oraz podczas studiów podyplomowych i szkoleń prowadzonych dla producentów rolnych i doradców.